شاید این سؤال در ذهن ایجاد شود که برای چه دعا کنیم؟ دعا و نیایش چه فوائد و آثاری را دارد؟ما در این مقاله در پی جواب این سؤال بر می تابیم و از دو دیدگاه به حل این مسئله می پردازیم اول: از دیدگاه دینی دوم: از دیدگاه یافته های علمی و تجربی .
فوائد دعا از دیدگاه دین
در روایات ائمه اطهار(علیهم السلام) برای دعا آثار و فوائد زیادی مطرح شده بنابر روایات دعا درمان بسیاری از دردهای روحی و جسمی بوده و آثار تربیتی بر آن مترتب است.امام باقر علیه السلام می فرماید: علیکَ بالدّعاء فانّه شفاءٌ من کُلِّ داء 1 براساس جهان بینی اسلامی عالم هستی ، جهان اسباب و مسببات و علت و معلول است .از این روی در سراسر نظام آفرینش هر پدیده تنها از طریق علل و اسباب خاص خودش پدید می آید چنانکه امام صادق (علیه السلام) فرموده است:« خداوند برای هر چیزی دری و راهی قرار داده است»2 بر این اساس خداوند متعال برای رهایی انسان از دردهای جسمی و روحی نیز اسبابی قرار داده و یکی از آن اسباب دعا و نیایش می باشد لذا امام باقر به علاء بن کامل می فرمایند: بر تو باد به دعا زیر آن درمان هر دردی است امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرمایند: دعا کلید نجات و گنجین? رستگاری است 3 و در جایی دیگر می فرمایند : دعا کلید بخشایش و رحمتهای پروردگار و وسیل? پیروزی بر تمام حاجتهاست و به آنچه از خیر و خوبی که در نزد خداوند می باشد نمی توان رسید مگر به دعا 4 آری، دعا باعث نزول رحمت خداوند است و قرآن بر این مسئله صریحاً تأکید می نماید که: اگر راز و نیاز و دعاهای شما نباشد خداوند به شما توجهی نمی کند.5
دعا همیشه برای جلب رحمت و نعمت نیست گاهی هم برای دفع عذاب و بلاست همانگونه که «سد» دو کاربرد دارد گاهی برای ذخیره سازی آب و سیراب کردن انسانها و مزرعه هاست و گاهی برای جلوگیری از سیلاب و خشم و طغیان رودخانه هاست دعا نیز بنابر روایات گاهی موجب فراهم آمدن و جلب رحمت الهی است و گاهی برای دفع و رفع بلاها و ابتلاها است امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرمایند: وادفعوا امواجَ البلاءِ بالدّعاء 6 امواج بلاها را به وسیله دعا دفع کنید.
دعا می تواند گره های زندگی را باز کند بلایی را که فرود آمده رفع کند و از فرود آمدن بسیاری از گرفتاریها پیشگیری نماید پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: آیا شما را به سلاحی راهنمایی نکنم که از دشمنانتان رهایی دهد و روزیتان را فراوان سازد سپس فرمود: پروردگارتان را در شب و روز بخوانید زیرا سلاح مؤمن دعاست.7 امام رضا (علیه السلام) به اصحاب خود توصیه می کردند که خویشتن را با سلاح پیامبران مجهز کنید می پرسیدند: سلاح پیامبران چیست؟ می فرمودند: دعا 8
امام موسی بن جعفر (علیه السلام) می فرمایند: دعا رد می کند بلا را که تقدیر شده و حکم گردیده و فقط به حد امضاء نرسیده اگر کسی در این هنگام خدای عزوجل را بخواند و خواسته خود را بطلبد بلا را یکجا برمی گرداند.9 یونس برای قوم خود نفرین می کند و بلا مقدر می شود حتی ساعت نزول آن نیز مشخص می گردد. یونس قبل از نزول همراه عابد شهر قوم خود را ترک می کند آثار بلا در ساعت موعود ظاهر می گردد ولی قوم یونس با راهنمایی عالم خود به راز و نیاز و نیایش و طلب عفو وبخشش از خدای روی می آوردند و بلای آسمانی را که مقدّر شده بود ، را به واسطه دعا دفع نمودند.
فوائد دعا از دیدگاه علم:
انسان قرن بیست و یکم به لطف پیشرفتهای علمی در ابعاد مختلف ، زندگی سرتاسر آسایش را برای خود فراهم ساخته و زحمت بسیاری از کارها را به دوش ماشینهای دست ساز خود نهاده، انسان این عصر مرفه ترین انسان تمام اعصار است ولی به جرئت می توان ادعا کرد که مضطربترین انسان تمام اعصار نیز می باشد. حقیقت این است که آسایش غیر از آرامش و تجربه و علم غیر از دین و اعتقاد است آنچه تجربه و علوم مادی به ما ارزانی داشته آسایش است و آنچه اعتقاد صحیح به ما عطا می کند آرامش و طمئنینه در زندگی پرهیاهوی امروز است.
بشر پس از مدتها که از امور ماوراء طبیعت و حس غافل شده و خود را به مادیات و محسوسات مشغول کرده بود به یکباره متوجه خلاء موجود در زندگی خود شد خلائی که با هیچ یک از امکانات رفاهی نمی توانست آن را پر کند، انسان امروز خود را بدون معنویت تنها می بیند و در پی آن بر می آید که خود را از این پوچی و سرگردانی نجات دهد از این روی هر روز به تعداد افرادی که معتقدند معنویت، درمان رنجوری و درماندگی روحی بشر است و بر متخصصینی که برای درمان بیماریهای روانی و حفظ سلامت روحی بر باورها و رفتارهای مذهبی متمرکز می شوند اضافه می شود.انسان رفاه زده به این حقیقت پی برده که مادامی روی آرامش را خواهد دید که برای معنویت و ماوراء تجربه و حس در زندگی خود، سهمی تأمل شود تاسیس مجلات تخصصی روانشناسی در موضوعات مذهبی درآمریکا و اختصاص یافتن یک بخش انجمن روانشناسی آمریکا به مطالعات روانشناسی مذهبی و چاپ چندین جلد کتاب در این زمینه دلیل این رویکرد می باشد.
یکی از رفتارهای مذهبی که ثابت شده با سلامت و تندرستی رابطه دارد دعا می باشد امروزه دانشمندانی فارغ از جنبه دینی به تأثیرات شگرف دعا توجه نموده و از نظر تجربی ثابت نموده اند که دعا و نیایش در زندگی انسان نقش مأثری دارد. الکیس کارل دانشمند مشهور فرانسوی کتاب مستقلی به نام نیایش تألیف کرده و به موضوع رها نه به عنوان یک مبلغ دینی بلکه به عنوان یک طبیعی دان و دانشمند تجربی پرداخته ایشان در قسمتی از این کتاب می آورند: « نیایش همچون دم زدن ، خوردن و آشامیدن از نیازهای ژرفی است که عمق سرشت و فطرت طبیعی سر می زند»10 ویلیام جیمز معتقد است باور به وجود ارزشهای بالاتر و یک قدرت برتر برای بهداشت روانی انسان ضروری است.11 اخیراً بسیاری از محققین غربی، اثر بخشی استفاده از دعا را علاوه بر درمانهای استاندارد برای حالتهای بی مانند افسردگی ، الکلیسم و سایر وابستگیهای دارویی ، مشکلات زناشویی ، بیماری قلبی و ... کشف کرده اند.12 یک بررسی در دانشگاه شفیلد هالام نشان داد که دعای بسیار بطور قوی با نشانه های کمتر افسردگی و اضطراب مرتبط بوده و افرادیکه پیوسته دعا می کنند عزت نفس بالاتری دارند.13 و بالاخره بنابر تحقیقی که در بیمارستان امام خمینی ارومیه صورت گرفت و به بررسی رابطه بین حضور در اجتماعات مذهبی و دست زدن به خود کشی در بیماران مرتکب به خودسوزی پرداخته این نتیجه به دست آمده که بهترین واکسن در برابر بیماری مُسری خودکشی تقویت روحی? مذهبی در جامعه و تشویق مردم به راز و نیاز و نیایش می باشد.13
پی نوشتها:
1. کافی ،ج 4 ،ص 217 .
2. کافی ،ج4، کتاب ایمان وکفر .
3. کافی ج4 ، ص213.
4. محجّة البیضاء ،ج2 ، ص284 .
5. فرقان 77 .
6. نهج البلاغه ،حکمت 146 .
7. کافی ،ج4 ، ص214.
8. همان.
9. بحار ج93 ، ص 295 .
10. کتاب آئین نیایش ص35 ، ابراهیم غفوری ،چاپ ششم ، مؤسسه چاپ آستان قدس رضوی.
11. کتاب اسلام و بهداشت روان ج1، ص257 ،چاپ اول ، دفتر نشر معارف .
12. همان، ص 259 .
13. همان ، 260 .
14. همان ، ص282 .
